درس چهارم:حروف بي صداي ضعيف

حروفي هستند كه صداي آنها واضح و ثابت نبوده و در مواردي بويژه در بعضي اشعار و در كتب قديمي تغيير صدا مي دهند.اين بي ثباتي نه به اين معنا كه يك حرف،اصوات گوناگون دارد،بلكه به هنگام قرار گرفتن ميان و يا كنار برخي حروف مصوت ويا صامت، به حروفات ديگر تبديل مي شوند.در واقع صداي يك حرف تغيير پيدا نمي كند بلكه از صامتي به صامت ديگر تبديل مي شود.باطبع در اين جايگزيني، اصوات ِ آنان نيز تغيير پيدا خواهد كرد. اين تغييرات نيز جزو هماهنگي صامتي مي باشند البته به نسبت اينكه كدامين صامت ها با يكديگر و يا با كدامين مصوت ها هماهنگ هستند اين تغييرات انجام مي شود، واضح تر بگوييم فرض كنيد يك مصوت با يك صامت هماهنگ است اما بنا بر قانون هماهنگي مصوتي مجبوريم يك مصوت ناهماهنگ با صامت مد نظر بياوريم، از طرف ديگر اين صامت حتماً بايد آورده شود چون صامت ها جزو ريشه كلمه هستند و نمي توان در ريشه دستكاري كرد.از اين جهت به هنگام پيوند خوردن پسوندي كه مصوت و يا صامت ناهماهنگ با برخي صامتهاي ريشه(واژه ي بن-پايه) دارد،آنگاه به طور موقت در آن واژه جديد تغييرات صامتي و تبديل آنها به صامتهاي ديگر رخ مي دهد. اما اينكه چرا در ريشه تغيير پيدا نمي كند. به خاطر اينست كه ريشه هاي واژگان تركي از ابتدا با اين قانون(هماهنگي)كنار هم ساخته شده اند.

مثال:

Qutlu
Kütlü

صامت Q با مصوت U هماهنگ است.
صامت K با مصوت Ü هماهنگ است.

به عبارتي تلفظ تركيب Q با Ü ويا K با U سخت است لذا دستور و زبان تركي تاحدود زيادي از تركيب چنين حروفي در كنار هم جلوگيري كرده است.(تقريباً همواره جلوگيري كرده است) اين قبيل هماهنگي ها و اينكه كدام مصوت ها با كدام صامت ها هماهنگ هستند بعدا اشاره خواهيم كرد.

• با پيوند هر پسوندي قرار نيست كه تغييرات صامتي انجام شود.! انواع آنها را ذيلا توضيح خواهيم داد.
• هماهنگي صامت با مصوت بر خلاف هماهنگي مصوت با مصوت زماني معني دارد كه صامت و مصوت و يا دو صامت پشت سر هم قرار بگيرند.حال آنكه در هماهنگي مصوتي ممكن است بين دو صوت هماهنگ شده فاصله ي چندين حرفي وجود داشته باشد.