یازار :سالار
تاریخ:سه شنبه 7 شهریور 1391-11:12
توركو ديل اويره نك(5)
تغيير صدايي كه پيش تر در باب نسخه هاي قديمي و آثار منظوم رخ مي دهد اساساً بي ربط به قوانين هماهنگي حروف تركي ست.بر اينكه علت تغيير نسخه هاي قديمي به قدمت و نحوه ي نگهداري آن وابسته بوده و همچنين برگردان از يك زبان به زبان و يا زبان هاي ديگر. به خصوص اينكه زبان تركي در طي 4000 سال اخير تقريباً 15 خط نوشتاري عوض كرده است،چنين پيشامدهايي طبيعي ست.در باب شعر نيز، گاهاً در دسترس نبودن كتب مرجع تركي در اختيار شاعر، و همچنين شكست عمدي دستور و زبان براي حفظ وزن شعر ايجاد شده است كه باز بي ربط به هماهنگي حروفي ست.اين تذكر از آن جهت بود كه نخواستيم در اصل نوشتار كتاب علي محمدي تغييري حاصل كنيم اما تذكر آن لازم بود.در درس بعدي به كلمه و انواع مختلف آن اشاره خواهيم كرد.
درس پنجم :كلمه
كلمه از حروف مختلف ساخته مي شود.در ساختمان {اكثر} كلمات ساده تركي،حروف صدادار كلمه را يكي از دو گروه آن كه با آهنگ بالايي(5تا) ويا با آهنگ پاييني(4تا) مي باشد،تشكيل ميدهد. {اين اگرچه در باب تركيب واژه-پسوند قانون بدون استثناست اما در كلمات ساده و يا تركيبي همواره ديده نشده است،اين موضوع را قبلاً نيز توضيح داديم.}آنچه كه از كلمه تعبير مي شود تركيبي از حروفات مي باشد كه معني داشته باشند.
كلماتي كه از زبان هاي ديگر وارد تركي شده اند اكثراً به شكل اصلي خود ظاهر شده اند،اما گاهاً در زبان تركي بر اساس قانون زبان تركي، تغييراتي نصف و نيمه در كلمه براي هماهنگ سازي ايجاد مي شود كه عوام نسبت به لهجه مي دهند. به هر صورت پسوندهاي آنها كاملاً با قوانين زبان تركي ساخته مي شود.
مثلاً:كلمه ي غير تركي رنگ با پسوند تركي لر جمع بسته شده است،البته اينكه در محاوره رهلر تلفظ مي شود بحث ديگري ست.
رنگ+لر(پسوند جمع ساز، معادل با"ها""ي فارسي)=رنگلر(رنگها)
مثال ديگر براي تغيير مصوت هاي كلمه غير تركي ارائه مي دهيم:
تِراكتور
Teraktor
چون در زبان تركي هيچ پسوندي،مصوت Ee ندارد،ابتدا زبان، اين كلمه را به علت طولاني بودن به اشتباه، تركيب واژه-پسوندي تشخيص مي دهد،لذا سريعا مصوت مشابه(Iı) جايگزين آن مي شود.البته به دنبال آن مصوت A ظهور مي كند،البته در شكل اصلي آن نيز همين مصوت وجود دارد منتهي به شكل كشيده،اگر غير اين بود صد در صد مصوت A ظهور مي كرد. اما تبديل K فارسي(پيش تر توضيح داديم تمايز اساسي بين ك فارسي و تركي) به خ، جدا از دستور و زبان تركي آزربايجان است و بر اساس قوانين ثبت نشده يك لهجه مي باشد.
منظور از قوانين ثبت نشده، تغييرات هماهنگي ست كه صورت قانوني ندارد اما دسته بندي شده مي باشد.
اين نشان مي دهد كه حتي تغييرات غير قانوني در تركي نيز قانونمند است!
در زبان تركي آزربايجاني محاوره،اكثراً ق به خ، ك به خ يا ه تبديل مي شوند،باز تأكيد مي كنيم اين يك قانون نيست و در صورت نوشتاري بايد اصل حروف آورده شود.در غير اين صورت از آن يك كلمه غلط تعبير خواهد شد.
Q→X
K→X,H
مثال: Çörək
صورت اصلي(استاندارد، صحيح)
Çörəh
صورت محاوره با لهجه ي تبريزي
Başmaq
صورت اصلي(استاندارد، صحيح)
Başmax
صورت محاوره با لهجه ي تبريزي
Yemək
صورت اصلي(استاندارد، صحيح)
Yemax
صورت محاوره با لهجه ي تبريزي
در مثال آخر تغيير K به X موجب تغيير ديگري نيز شده است، در واقع Ə را به A تبديل كرده است.به عبارتي يك اشتباه اشتباه ديگر را موجب شده است.البته تبديل Ə به A صحيح نيست و خلاف قانون هماهنگي صوتي ست چون بعد از مصوت E, بين دو مصوت Ə و A ، مصوت Ə ظهور مي كند.(هماهنگي كوچك،پست 14)اما اصل موضوع اينست كه كلمه ،كلمه تركي نيست .در زبان هاي فرموليك چون حروفات زنجير وار به همديگر مربوطند لذا يك اشتباه نظم كل زنجير را بر هم خواهد زد.
بر اين اساس است كه واژه
Teraktor
به فرم
Tıraxtor
تلفظ مي شود.
گاهاً يك منطقه لهجه هاي متفاوتي دارد، اگر در اين واژه غير تركي، به جاي مصوتE مصوت İ جايگزين شود، بنا بر قانون هماهنگي مصوتي زبان تركي، A نيز به Ə تبديل مي شود.طبق شكل زير:
Tirəxtor
لهجه ها ديگري نيز وجود دارد
Tıraxtur
Tirəxtur
Tıraktor
Tirəktor
البته چون تمامي اينها به شكل قانون نيستند پس چندان فرقي هم در اصل موضوع نمي كنند.اما به وقت رعايت اين قوانين نانوشته در محاوره،گاهاً متوجه مي شويم كه قانون هماهنگي مصوتي اتوماتيك وار وارد عمل مي شود!
انواع كلمه:
كلمه ي ساده:همان طور كه از نام آن مشخص است اين نوع كلمه داراي پسوند و پيشوند نمي باشد و تنها از يك جزء تشكيل شده است(جزء را با هجا(بخش)خلط نكنيد)
مثال:
1)ياشار
2)داغ
3)يارپاق
كلمه از حروف مختلف ساخته مي شود.در ساختمان {اكثر} كلمات ساده تركي،حروف صدادار كلمه را يكي از دو گروه آن كه با آهنگ بالايي(5تا) ويا با آهنگ پاييني(4تا) مي باشد،تشكيل ميدهد. {اين اگرچه در باب تركيب واژه-پسوند قانون بدون استثناست اما در كلمات ساده و يا تركيبي همواره ديده نشده است،اين موضوع را قبلاً نيز توضيح داديم.}آنچه كه از كلمه تعبير مي شود تركيبي از حروفات مي باشد كه معني داشته باشند.
كلماتي كه از زبان هاي ديگر وارد تركي شده اند اكثراً به شكل اصلي خود ظاهر شده اند،اما گاهاً در زبان تركي بر اساس قانون زبان تركي، تغييراتي نصف و نيمه در كلمه براي هماهنگ سازي ايجاد مي شود كه عوام نسبت به لهجه مي دهند. به هر صورت پسوندهاي آنها كاملاً با قوانين زبان تركي ساخته مي شود.
مثلاً:كلمه ي غير تركي رنگ با پسوند تركي لر جمع بسته شده است،البته اينكه در محاوره رهلر تلفظ مي شود بحث ديگري ست.
رنگ+لر(پسوند جمع ساز، معادل با"ها""ي فارسي)=رنگلر(رنگها)
مثال ديگر براي تغيير مصوت هاي كلمه غير تركي ارائه مي دهيم:
تِراكتور
Teraktor
چون در زبان تركي هيچ پسوندي،مصوت Ee ندارد،ابتدا زبان، اين كلمه را به علت طولاني بودن به اشتباه، تركيب واژه-پسوندي تشخيص مي دهد،لذا سريعا مصوت مشابه(Iı) جايگزين آن مي شود.البته به دنبال آن مصوت A ظهور مي كند،البته در شكل اصلي آن نيز همين مصوت وجود دارد منتهي به شكل كشيده،اگر غير اين بود صد در صد مصوت A ظهور مي كرد. اما تبديل K فارسي(پيش تر توضيح داديم تمايز اساسي بين ك فارسي و تركي) به خ، جدا از دستور و زبان تركي آزربايجان است و بر اساس قوانين ثبت نشده يك لهجه مي باشد.
منظور از قوانين ثبت نشده، تغييرات هماهنگي ست كه صورت قانوني ندارد اما دسته بندي شده مي باشد.
اين نشان مي دهد كه حتي تغييرات غير قانوني در تركي نيز قانونمند است!
در زبان تركي آزربايجاني محاوره،اكثراً ق به خ، ك به خ يا ه تبديل مي شوند،باز تأكيد مي كنيم اين يك قانون نيست و در صورت نوشتاري بايد اصل حروف آورده شود.در غير اين صورت از آن يك كلمه غلط تعبير خواهد شد.
Q→X
K→X,H
مثال: Çörək
صورت اصلي(استاندارد، صحيح)
Çörəh
صورت محاوره با لهجه ي تبريزي
Başmaq
صورت اصلي(استاندارد، صحيح)
Başmax
صورت محاوره با لهجه ي تبريزي
Yemək
صورت اصلي(استاندارد، صحيح)
Yemax
صورت محاوره با لهجه ي تبريزي
در مثال آخر تغيير K به X موجب تغيير ديگري نيز شده است، در واقع Ə را به A تبديل كرده است.به عبارتي يك اشتباه اشتباه ديگر را موجب شده است.البته تبديل Ə به A صحيح نيست و خلاف قانون هماهنگي صوتي ست چون بعد از مصوت E, بين دو مصوت Ə و A ، مصوت Ə ظهور مي كند.(هماهنگي كوچك،پست 14)اما اصل موضوع اينست كه كلمه ،كلمه تركي نيست .در زبان هاي فرموليك چون حروفات زنجير وار به همديگر مربوطند لذا يك اشتباه نظم كل زنجير را بر هم خواهد زد.
بر اين اساس است كه واژه
Teraktor
به فرم
Tıraxtor
تلفظ مي شود.
گاهاً يك منطقه لهجه هاي متفاوتي دارد، اگر در اين واژه غير تركي، به جاي مصوتE مصوت İ جايگزين شود، بنا بر قانون هماهنگي مصوتي زبان تركي، A نيز به Ə تبديل مي شود.طبق شكل زير:
Tirəxtor
لهجه ها ديگري نيز وجود دارد
Tıraxtur
Tirəxtur
Tıraktor
Tirəktor
البته چون تمامي اينها به شكل قانون نيستند پس چندان فرقي هم در اصل موضوع نمي كنند.اما به وقت رعايت اين قوانين نانوشته در محاوره،گاهاً متوجه مي شويم كه قانون هماهنگي مصوتي اتوماتيك وار وارد عمل مي شود!
انواع كلمه:
كلمه ي ساده:همان طور كه از نام آن مشخص است اين نوع كلمه داراي پسوند و پيشوند نمي باشد و تنها از يك جزء تشكيل شده است(جزء را با هجا(بخش)خلط نكنيد)
مثال:
1)ياشار
2)داغ
3)يارپاق
- Yaşar
- Dağ
- Yarpaq
كلمه
ي تركيبي با پسوند:كلمه اي كه داراي پسوند يا پيشوند است،ممكن است هر دو
را همزمان داشته باشد ويا حتي چندين پسوند پشت سر هم بعد از كلمه واقع
شود.
مثال:
مثال:
Evmizdəkilər
ياشاردا:در پيش(نزد)ياشار
ائوميزده كي لر=آن چيزهايي(كساني)كه در خانه ي ما وجود دارند.
كلمه ي مركب:كلمه اي كه با تركيب چند اسم و يا كلمه ي ساده ساخته مي شود.به عنوان مثال:
ائل گؤلؤ
كلمه ي مركب:كلمه اي كه با تركيب چند اسم و يا كلمه ي ساده ساخته مي شود.به عنوان مثال:
ائل گؤلؤ
Elgölü
كلمه
ممكن است اسم،فعل،صفت،قيد،ضمير،كلمه ي ربطي،كلمه ي تشبيهي،كلمه ي
اضافي،حروف اضافي و...باشد .با توجه به آشنايي هركدام از اين نوع كلمات در
زبان فارسي از تعريف مجدد آنها خودداري ميكنيم.
هجي كردن كلمه:چون در تركي دو حرف صدادار ويا بي صدا ميتوانند پشت سر هم قرار گيرند لذا در تلفظ اين گونه كلمات بايد دقت كرد كه:نبايد دو حرف صدادار و يا بي صدا در كنار هم (در يك بند)،قرار گيرند.
هجي كردن كلمه:چون در تركي دو حرف صدادار ويا بي صدا ميتوانند پشت سر هم قرار گيرند لذا در تلفظ اين گونه كلمات بايد دقت كرد كه:نبايد دو حرف صدادار و يا بي صدا در كنار هم (در يك بند)،قرار گيرند.
Gəl-mək
توجه:اين
علايم فاصله اي در صورتي كه خواننده را دچار اشتباه نكند مي توانند حذف
شوند در واقع اين علايم را به خصوص در مورد حروفات بي صدا اصلاًنمي
نويسند فقط براي نحوه ي هجي كردن كلمه مشخص كرديم.
معمولا كساني كه يك زبان ديگر را ياد ميگيرند بعد از تلفظ صحيح به اولين مشكلي كه برخورد مي كنند مسأله ي" تكيه" است.بدين گونه كه نمي دانند كي و چگونه و در كجاي كلمه بر يك حرف به خصوص، تكيه كنند يعني كي با شدت زيادي يك حرف را هجي كنند و كي خفيف از كنار آن رد شوند.در واقع اين مسأله آنچنان از قانونيت خاصي تبعيت نمي كند بايد خودآموز زبان با تمرين و افزايش دايره ي لغات اين مشكل را برطرف سازد.سعي خواهيم كرد مثال هاي متنوعي در آينده براي اين مسأله بياوريم.هم اكنون به چند مثال بسنده مي كنيم:
معمولا كساني كه يك زبان ديگر را ياد ميگيرند بعد از تلفظ صحيح به اولين مشكلي كه برخورد مي كنند مسأله ي" تكيه" است.بدين گونه كه نمي دانند كي و چگونه و در كجاي كلمه بر يك حرف به خصوص، تكيه كنند يعني كي با شدت زيادي يك حرف را هجي كنند و كي خفيف از كنار آن رد شوند.در واقع اين مسأله آنچنان از قانونيت خاصي تبعيت نمي كند بايد خودآموز زبان با تمرين و افزايش دايره ي لغات اين مشكل را برطرف سازد.سعي خواهيم كرد مثال هاي متنوعي در آينده براي اين مسأله بياوريم.هم اكنون به چند مثال بسنده مي كنيم:
Ana→A-na
Görmək→Gör-mək
Bağlarda→Bağ-lar-da
اين فاصله ها به معني مكث نيست!،همچنين {در اينجا} خطوط تيره نشان دهنده ي همزه نيستند.
باز
بر اين نكته تأكيد ميكنيم كه اين علايم براي درست تلفظ كردن و نشان دادن
تكيه گاه هاي كلمات است و گرنه در هنگام نوشتن استفاده نميشود مگر براي
نشان دادن "همزه" و" عين".
معمولاً در محاوره به بخش آخر اسامي شهرها و دهات تكيه مي كنند و آنرا به صورت كشيده تلفظ ميكنند.
معمولاً در محاوره به بخش آخر اسامي شهرها و دهات تكيه مي كنند و آنرا به صورت كشيده تلفظ ميكنند.
İstan bul
ba kı
Təb riz
باخيش لار( 0)
